Nu de kerk en het koningshuis ons niet meer aan de hand nemen, ontberen we een gedeelde notie van het algemeen belang. Londenaar Joost Röselaers zoekt naar een groter verhaal dat samenhang biedt.
Door: Joost Röselaers
Het monument op Plein 1813 in Den Haag herinnert aan het einde van de Franse tijd, in 1813. In dat jaar werd Napoleon verslagen en keerde de Prins van Oranje terug naar Nederland. Bovenop het monument prijkt fier rechtop: de gestalte van een vrouw. Zij symboliseert de Nederlandse onafhankelijkheid. En onder haar staat een citaat uit de Bijbel gebeiteld: “De Heer heeft grote dingen voor ons gedaan, en wij waren vol vreugde”.
Het fundament van het algemeen belang was in die jaren duidelijk bepaald: het Nederlandse volk zou pas tot volle vreugde komen als Nederland een onafhankelijk en christelijk land was en bleef, onder leiding van de Oranje’s en gedreven door de kerk. Hier viel niet mee te spotten, want we hadden dit alles aan God te danken. Het individuele belang werd hieraan ondergeschikt gesteld.
Deze tijden zijn voorbij, en dat is maar goed ook. Er is een einde gekomen aan een dikwijls benauwend paternalisme. Met name de afgelopen decennia is het met de individualisering in Nederland hard gegaan. Dat komt aan de ene kant doordat de overheid publieke taken heeft overgedragen aan de burgers en de kerk niet meer een vanzelfsprekende plaats heeft in de samenleving. En aan de andere kant heeft de burger zichzelf vrij gemaakt. Wij hebben ons vrijwel geheel losgemaakt van de macht van kerk en staat.
Ik vraag mij echter af of in dat proces niet een aantal betekenisvolle kinderen met het badwater is weggespoeld. Nu een algemeen belang is verdampt rest ons een enorme hoeveelheid gefragmenteerde belangen en opvattingen die nauwelijks nog samenhang en een gemeenschappelijk doel lijken te vertonen. Het moderne leven is een willekeurige verzameling van momenten en ervaringen. Er is geen groter verhaal meer dat samenhang biedt en dat heel ons leven omvat en overstijgt. Dat leidt er onder anderen toe dat wij elkaar veel minder snel herkennen als zielsverwanten en lotgenoten en bereid zijn om voor elkaars belangen op te komen. Een gedeeld belang dreigt daardoor te vervagen.
Op welke manier kunnen wij weer invulling geven aan een gedeelde notie van het algemeen belang? Eeuwenlang bepaalden staat en kerk wat goed was voor het welzijn van het volk, en zij onderbouwden dat met een duidelijk beeld van mens en maatschappij. De vraag is welke instantie of verband deze rol zou kunnen overnemen, zodat deze fundamentele functie niet verloren raakt. Het vraagt om een doordenking en bepaling van waar wij als samenleving voor willen staan, en wat wij zelfs als onopgeefbaar achten – los van wat opiniepeilingen of zelfs referenda ons zouden voorschrijven. Wezenlijke zaken moeten immers niet worden bepaald door de waan van de dag. Ik vermoed dat dit juist voor D66 een uitdaging zal vormen, een partij die als geen ander afscheid heeft willen nemen van een soms benauwend christelijk fundament van onze samenleving. Aan ons de verantwoordelijkheid om een nieuw fundament te leggen onder een gedeelde notie van het algemeen belang, zodat wij ook in de toekomst, als individu en als samenleving – en Plein 1813 indachtig – vol vreugde zijn en blijven.
Joost Röselaers is predikant van de Nederlandse Kerk in Londen. ‘Algemeen Belang en Democratie’ – is het thema van de meest recente uitgave van Idee (december 2015), het tijdschrift van de Mr. Hans van Mierlo Stichting (het wetenschappelijk bureau van D66). Bovenstaand artikel werd eerder in dit december-nummer geplaatst.